Niet Oordelen (Metavisie)
Waarom zeiden zowel Jezus als Boeddha: "Oordeel niet!"? Drie goede redenen. Over het boomerang effect en het belang van meta-visie of keuzeloos gewaarzijn.
Photo by Chris Sabor on Unsplash
Deze derde wijsheid tip is populair. Je vindt het zowel in de moderne psychologie als in de oude oosterse én westerse tradities terug. Dit soort uitspraken kan je altijd op meerdere niveau’s begrijpen. Ik zal er drie toelichten, ik noem ze de drie P’s:
People: het uiterlijke of sociale niveau
Pop Psychology: het innerlijke of individuele niveau
Power of Love: voorbij innerlijk & uiterlijk (meta-visie)
People
Het is elementaire beleefdheid om geen kwaad te spreken over anderen. Die zaken komen altijd als een boomerang in jouw gezicht terug. Dat is algemeen gekend. Nochtans wordt er heel veel tijd geïnvesteerd in geroddel. Het is big business.
Photo by Annie Spratt on Unsplash
“Great minds discuss ideas.
Average minds discuss events.
Small minds discuss people.”
Kleine geesten discuteren over andere mensen. Vele sociale interacties zijn gewijd aan geroddel en promoten een ongezonde fascinatie voor andere mensen, geld, sociale status, sex, geweld, sensatie en schandalen. Social media influencers, de British tabloids, de glimmende people mags, de roddelpers, dwaze tv uitzendingen over sterren, royals en superrijken, reality en uitlach tv etc. Wij kopiëren dit onnozel gedrag in onze sociale gesprekken en veel chit chat draait rond “Who’s Who?”: “Weet je wie dat is? Dat is ‘die’ van ‘die familie’ en hij is met de ‘die’ (zoveel geld) getrouwd en heeft ‘die’ (zakelijk) belazerd of voor ‘die’ laten zitten. Wat denkt ‘die’ wel?” Ik noem dit vermakelijk doch volstrekt onbelangrijk People gedoe al lachend:
Who’s F…ing Who?
Middelmatige geesten discuteren over gebeurtenissen. Dat is een stapje vooruit want nu kan je objectief en cijfermatig focussen op wat er feitelijk gebeurt. Dat is wat je van ‘het nieuws’ verwacht. Maar zelfs wat doorgaat als ‘ernstige’ duiding glijdt steeds meer af naar ‘stoken’ op People niveau: “Die heeft ‘dat’ (iets lelijks) gezegd over U, wat denkt U daarvan (schop terug)? Van onze correspondent ter plaatse: Hoe is de sfeer (emo) daar? Graag de reactie van de m/v in de straat plus uw overzicht van de (haat) commentaar op de laatste (idiote) twitter van de verfoeilijke president. En nu over naar trivia (sport).” Enkel maar over losse gebeurtenissen praten maakt je nog niet slim, je moet de verbanden zien en daar heb je ideeën voor nodig.
Grote geesten discuteren over ideeën. Dat is een grote stap vooruit omdat we verder kijken dan wat onmiddellijk zichtbaar is. Waarom doen mensen domme dingen? Hoe kunnen we de wereld helpen? Ik kijk al lang niet meer naar tv, ik kan me alleen maar herinneren dat ik tv-debatten maar niks vond. Hoe kan je een ernstig gesprek voeren als je maar enkele minuten de tijd krijgt om je standpunt uit te leggen en als je op de koop toe continu wordt onderbroken door stoorzenders die mee rond de tafel zitten? TV is lobotomie. Diepe reflectie vraagt enkele uren tijd en voldoende focus. Mijn advies:
Lees boeken.
Pop Psychology
Het is conventionele wijsheid om geen kwaad te spreken over jezelf. Hoe kan je andere mensen graag zien als je om te beginnen zelf slecht in je vel zit? Niet oordelen kan je innerlijk of psychologisch invullen. Dit is héél belangrijk maar behoeft van mij geen verder betoog. Psychotherapie, coaching en zelfhulp brengen hier soelaas. Coaching is trouwens een onderdeel van mijn werk.
Power of Love
Spiritualiteit gaat voorbij conventionele wijsheid. Niet oordelen is namelijk iets ruimer dan denken. Ik verwijs naar wat ik in een eerdere musing meta-visie en meta-synthese genoemd heb. Dat klinkt misschien te academisch of te pretentieus. Waar het eigenlijk over gaat is compassion of ‘Mededogen’ en nog een trapje hoger: het grote kanon ‘Liefde’ met grote L. In meditatie hebben die weinig of niets te maken met de mooie gevoelens van medelijden of grote genegenheid die we met die woorden associëren. Het beschrijft de next level voorbij het denken. We verwerpen het denken niet maar integreren het.
Wat is ‘Niet Oordelen’ in spirituele zin zeker niet?
Het is geen zelfcensuur. Het betekent niet dat je geen mening mag hebben. In de vorige musings heb ik zwaar gehamerd op het belang van kritisch denken of de capaciteit om een onderscheid te maken tussen goed en kwaad of waar en vals. In meer genuanceerde termen: het onderscheid tussen schadelijk of bevorderlijk voor het welzijn en tussen meer of minder plausibele of aannemelijke informatie.
Het is ook geen vrijbrief dat je aan anderen moet geven in de zin van “laisser faire laisser passer”. Er wordt niet van jou gevraagd om je kop in het zand te steken en te doen alsof alles perfect is. Wat je fout vindt mag je assertief benoemen.
Wat betekent Niet Oordelen’ in spirituele zin dan wel? Twee voorbeelden:
“Oordeel niet, dan zal er niet over je geoordeeld worden. Veroordeel niet, dan zul je niet veroordeeld worden. Vergeef, dan zal je vergeven worden. ”
Christ weeping over Jerusalem, Oil on canvas by Scheffer, Ary, (1795 - 1858), V&A's collections
“Over wie in hem gelooft wordt geen oordeel uitgesproken, maar wie niet in hem gelooft is al veroordeeld, omdat hij niet wilde geloven in de naam van Gods enige Zoon. ”
Wanneer spirituele slogans onbegrijpelijk of tegenstrijdig lijken, dan kan je er zeker op wedden dat bepaalde woorden verkeerd vertaald/begrepen werden. ‘Niet oordelen’ en ‘je vijand vergeven’ zijn uitspraken die je perplex, gek of boos kunnen maken als je die verkeerd interpreteert.
De eerste uitspraak van Jezus uit het evangelie van Lukas kan je nog door de vingers zien. ‘Vergeven’ ligt emotioneel moeilijk maar je kan intellectueel begrijpen dat dit de enige manier is om de eindeloze cyclus van haat en geweld te stoppen.
De tweede uitspraak uit het evangelie van Johannes lijkt onaanvaardbaar. Hoezo veroordeeld en gestraft worden omdat je een onwaarschijnlijk verhaal over ‘gods enige zoon’ niet wil geloven? Die lectuur is fout. Dat je de Bijbel niet letterlijk maar figuurlijk moet lezen kan iedereen begrijpen. Het moeilijke aan die uitspraak is dat die refereert naar iets waar je mentaal niet bijkan. Niet oordelen is geen mentale houding die je jezelf kan aanmeten. Je kan wel doen alsof maar buiten innerlijke conflicten levert dat niets op. Je kan jezelf ook niet dwingen om te vergeven. De sleutel is wederom meditatie. Wie mediteert ontdekt de next level: meta-visie. In een later stadium wordt dat mededogen en uiteindelijk liefde. Meta-visie wordt ook keuzeloos gewaarzijn genoemd. Het is geen wilsdaad maar een beschrijving van de spontane en primordiale natuur van ons bewustzijn. Christelijke contemplatieven en mystici begrijpen dit meteen. Mister Yoga, Patanjali, zou dit ook begrijpen, wat hij in het begin van zijn yoga sutras zegt over de waarnemer sluit mooi aan bij wat de Bijbel hierover zegt, maar als je niet mediteert zullen zijn aforismen even cryptisch blijven als die van Jezus. Misbegrepen christelijke concepten zoals erfzonde, schuld, straf, veroordeling en vergeving kunnen aanstoot geven. Maar een sleutelconcept van yoga zoals nirodha (cessation of ‘stopzetting’) kan evengoed verwarren.
Het boeddhisme benadert dit thema in meer begrijpelijke en psychologische termen. Vele christian rejects worden om die reden door het boeddhisme aangetrokken. Boeddhisten spreken eerder van onwetendheid. Lijden is iets dat je jezelf en de anderen aandoet en is geen straf maar een vergissing. Die fatale vergissing betreft je ware identiteit of natuur. Door die vergissing - die geen conventionele domheid is - krijgt elke ervaring automatisch een lading. Bepaalde ervaringen zullen je aantrekken (lust, verlangen), andere zullen je afstoten (haat, aversie, nijd). Omdat je niet altijd krijgt wat je wilt, of omdat je verliest wat je hebt, is dit een helse cyclus. Er komt geen einde aan dit liefde/haat spel want alles is vergankelijk. Je bent dan net als een hond die achter zijn staart rent. Wat men in de oosterse tradities ‘oordeel’ noemt is de onophoudelijke innerlijke commentaar op alles wat door je hoofd passeert. Mentaal ga je elke indruk systematisch beoordelen: ik aanvaard of ik verwerp dit. ‘Niet oordelen’ betekent dus: neem afstand en observeer de innerlijke dynamiek die continu dingen, mensen of situaties wil vastgrijpen of wegduwen. Mediteren doorbreekt deze vicieuze cirkel.
De mensen achter Facebook hebben dit psychologisch mechanisme heel goed begrepen. De dynamiek die in de Bijbel ‘oordeel’ en door Boeddha ‘accept/reject’ wordt genoemd, is het bekende handje van Facebook: LIKE / DISLIKE. Of de hartjes van Instagram. We hebben eerder (1) gezien dat die ‘handjes’ en ‘hartjes’ een zwakte in jouw psychologie uitbuiten, ze geven jou telkens een dopamine hit (2), een hormonaal beloningsmechanisme van onze hersenen dat verslavend werkt. Als je je door Facebook laat ‘vangen’ ga je de innerlijke dynamiek die lijden veroorzaakt versterken. Facebook cementeert jouw fake persona of sociale facade, de valse identiteit die in meditatie wordt ontmaskerd. Het bevordert groepsdenken of de mentaliteit van een volger. Je verliest jezelf in sociale goedkeuring of afwijzing en remt je individuele ontwikkeling af. Het genereert eindeloze commentaar, commentaar op commentaar, zwart-wit denken en een sterk polariserende liefde/haat reflex rond elke issue. Allemaal zaken die jouw kostbare tijd niet alleen opvreten maar tevens de antipool zijn van wat meditatie beoogt.
Je kan de zaken gelukkig omdraaien en Facebook gebruiken als meditatie-oefening, want het toont heel interessante dingen over de werking van je eigen geest. Je hoeft je uiterlijke FB account niet op te zeggen want deze tool heeft heel wat praktische voordelen voor werk en communicatie. Zorg er gewoon voor dat je er niet teveel tijd in steekt. Post zo weinig mogelijk over jezelf, probeer zelf niet interessant te zijn. Post zoveel mogelijk kwalitatieve content, toon interesse in personen die je positief inspireren of informatie waaruit je iets kan leren. Observeer vooral je innerlijk FB account: de werking van je eigen geest en de like/dislike reflex.
In meditatie zie je de wereld en de anderen als een spiegel en keer je altijd terug naar jezelf. Het is niet de fout van sociale en andere media dat (vooral jonge) mensen zich meer dan ooit onzeker, angstig of depressief voelen en hiertegen massaal veel pillen slikken. FB & Instagram maken gewoon handig gebruik van onze zwaktes en leggen hiermede de vinger op de wonde. Bedank ze daarvoor.
1. Zie de musing “Time is Money!”
Zeer interessant artikel van Trevor Haynes op een site van Harvard University over Dopamine. De intro van dit artikel luidt:
“I feel tremendous guilt,” admitted Chamath Palihapitiya, former Vice President of User Growth at Facebook, to an audience of Stanford students. He was responding to a question about his involvement in exploiting consumer behavior. “The short-term, dopamine-driven feedback loops that we have created are destroying how society works,” he explained. In Palihapitiya’s talk, he highlighted something most of us know but few really appreciate: smartphones and the social media platforms they support are turning us into bona fide addicts. While it’s easy to dismiss this claim as hyperbole, platforms like Facebook, Snapchat, and Instagram leverage the very same neural circuitry used by slot machines and cocaine to keep us using their products as much as possible. Taking a closer look at the underlying science may give you pause the next time you feel your pocket buzz.
(Bron: http://sitn.hms.harvard.edu/flash/2018/dopamine-smartphones-battle-time/)