Monopoly

Economie & Financiën uitgelegd aan de hand van een eeuwenoud kinderspel. Over de 'onzichtbare hand' en het verband tussen woeker, Sharia Law en de Belg Bernard Lietaer.

“It’s the economy, stupid!”

— James Carville

Wat is het verband tussen economie en meditatie? Een vreemde associatie. Normaliter parkeer je meditatie in een vakje met het label “ontspannen”, “happy trippy goed gevoel” of “love & peace'“, een zacht en lief thema dat zo ver verwijderd is van een de harde, droge en zakelijke materie economie & financiën. Het lijken wel antipoden.

De relatie tussen spiritualiteit en geld is altijd zeer problematisch geweest. Maar ze is zo nuttig en leerrijk. Want je zal zelf een onderscheid leren maken tussen authentieke en nep-vormen van spiritualiteit op basis van de relatie die zij met geld onderhouden.

Ik ben geen voorstander van meditatie als vlucht uit of compensatie voor de harde realiteit. Mijn doel is vrijheid van geest en extra weerbaarheid in het dagelijkse leven. Ontwikkel je financiële flair en pik de zakkenrollers moeiteloos uit de massa.

Pseudo-spiritualiteit: Big Business

“Religion has actually convinced people that there’s an invisible man living in the sky who watches everything you do, every minute of every day. And the invisible man has a special list of ten things he does not want you to do. And if you do any of these ten things, he has a special place, full of fire and smoke and burning and torture and anguish, where he will send you to live and suffer and burn and choke and scream and cry forever and ever ‘til the end of time!

But He loves you. He loves you, and He needs money! He always needs money! He’s all-powerful, all-perfect, all-knowing, and all-wise, somehow just can’t handle money! your money!”

— George Carlin

Als je rijk wil worden moet je een godsdienst uitvinden, zei science-fiction auteur en Scientology oprichter Ron Hubbard, en het is bovendien belastingvrij. De boekwaarde van zijn kerk wordt geschat op anderhalf miljard dollar. Het Vaticaan, slechts een klein onderdeel van de Katholieke Kerk, zou 15 miljard wegen en huisvest de Banco Vaticano of Istituto per le Opere di Religione (Instituut voor Religieuze Werken), een bank met duistere banden: Mussolini, de Mafia en God’s bankier Roberto Calvi.

De Rooms-Katholieke Kerk is een politiek-economisch project dat de business van het gevallen of failliet verklaarde Romeinse Rijk heimelijk voortzet. Het bedient zich van Jezus’ verhaal als dekmantel maar heeft als organisatie verder niet veel interesse in echte spirituele armoede. Wat niet belet dat de boodschap van Jezus in weerwil van de kerkleiders vele mensen authentiek zal inspireren. Het is geen zwart-wit verhaal. De focus van de Roomse raad van bestuur ligt echter op Big Business. Daarvan is het doel steevast: Monopoly! Of het met alle mogelijke middelen veroveren van de wereldheerschappij. Ze hebben alleszins hun stempel op de wereld gedrukt.

Sekte of godsdienst? De lijn is dun en ik scheer ze onder dezelfde kam. Beiden zijn verzot op geld en verzuipen in machtsintriges, financiële en seksschandalen. Het verschil zit in het aantal leden en de omvang van het drama dat ze creëren.

New Age spiritualiteit: Think and Grow Rich

“When other people want a lot, they’re just being greedy.
When I want a lot, I’m being abundant because I’m spiritual.”

— JP Sears #UltraSpiritual

New Age plaats ik halverwege tussen vals en authentiek (een grove simplificatie, I know). In zijn oppervlakkige vorm doet het weinig kwaad, maar ook weinig goed. New Age is niet vies van geld, zie het als een soort beloning of bewijs dat je goed bezig bent. De New Age beweging ontleende de kracht van positief denken aan New Thought (1) . Twee typisch Amerikaanse bewegingen die ook Trump’s denken zouden beïnvloeden.

New Agers kopen boeken en films die het ‘Geheim’ van het manifesteren van succes of de ‘Wet’ voor het aantrekken van geld onthullen. De schrijfster van The Secret bewijst alvast dat haar methode Ask Believe Receive werkt. De Australische Rhonda Byrne weegt 100 miljoen dollar. Niet slecht voor een kleine zelfstandige.

Authentieke spiritualiteit: No Business Allowed!

Theodoor Rombouts, Christ Driving the Money-changers from the Temple, oil on canvas, Royal Museum of Fine Arts Antwerp - public domain

“12 Jezus ging naar de tempel en joeg de handelaars en hun klanten eruit. De tafels van de geldwisselaars en de kraampjes van de duivenhandelaars gooide Hij omver. 13 ‘Er is geschreven dat Gods huis een huis van gebed moet zijn. Maar wat hebt u ervan gemaakt? Een rovershol!’ zei Hij.”

— Mattheüs 21:12-17

Ware spiritualiteit is radicaal tegen het dienen van de Mammon of de geldduivel. "Niemand kan twee heren dienen.” (Matteüs 6:24). God en de geldduivel of liefde en hebzucht gaan niet door dezelfde deur. In diezelfde tekst zal Jezus zijn bekende Render unto Caesar (2) uitspraak maken waarin hij ons adviseert om toch maar onze belastingen te betalen en om hogere spiritualiteit niet te verwarren met aardse business. Jezus heeft zich maar één keer goed kwaad gemaakt en dat was om de geldwisselaars uit de tempel te jagen. Hij zou vandaag op zeer gespannen voet leven met de bankiers.

Grappig als je bedenkt dat sommige topfinanciers denken dat banken God’s werk doen. Ik wil ze wel geloven, ik vraag me enkel af over welke god ze het hebben. Lloyd Blankfein, ex-ceo van Goldman Sachs, een private bank met een ‘bijzondere’ reputatie die mede aan de basis lag van de grote bankencrisis van 2008 en in ruil daarvoor miljarden staatsteun genoot, zou later toegeven dat zijn grapje verkeerd was overgekomen. Blankfein, voormalige King of Wall Street, is een interessant personage. Hij incarneert in zekere zin de verering van de geldduivel door de moderne mens.

Hoe dan ook, de meer ernstige vormen van spiritualiteit waarschuwen ons luid, duidelijk en op ondubbelzinnig wijze tegen het corrumperend en gekmakend effect van geld en hebzucht. En niet zonder reden.

Ook al snap er je niets van, de wereldeconomie baart ons onophoudelijk zorgen en de wereld draait om geld. Of dat je het graag hebt of niet, het is een dominant aspect in je leven. Spiritualiteit staat daar niet los van en ontwijkt dit thema niet. Bijgevolg hebben alle tradities een uitgesproken mening over geld en economie. Ik kan me niet inbeelden dat iemand die interesse heeft in meditatie het aspect geld en economie verwaarloost. Het is een spiegel die zoveel zaken over ons functioneren aan het licht brengt.

Als je denkt dat dit te technisch of te moeilijk is om te begrijpen, dan is het omdat malafide personen een mistgordijn hebben gecreëerd. Dat dient om te verbergen dat ze het zelf niet snappen of dat ze niet willen dat jij het snapt. Het is zo simpel dat zelfs een 8-jarig kind dit kan begrijpen. Het enige wat je hier in de weg staat is cognitieve dissonantie, een geleerd woord om te zeggen: “Ik sta niet graag voor aap!” Het is geen kwestie van domheid, slechte wil of ijdelheid, ook al kunnen die factoren een rol spelen. De hersenen zijn namelijk zo gebouwd dat het fysiologisch moeilijk is om een afwijkende mening te horen, zeker als het een gevoelige of pijnlijke issue betreft.

Er is een natuurlijk afweermechanisme tegen standpunten die jouw geloof bedreigen, De eerste emotionele afweer is dat je het weglacht. De tweede emotionele afweer is dat je angstig en boos reageert tegen de boodschapper. De derde reactie is dat je verward raakt. Die verwarring is goed, ze maakt een innerlijke doorbraak mogelijk.

Economische Wetenschap: contradictio in terminis

“Economists have become a plague as dangerous as rabbits, prickly pear or cane toads. Economists have become the cultural cane toads of Canberra, oozing over the landscape and endangering myriad indigenous species. Not only the economy but also mental health would be greatly improved if we could lift the fog of obfuscation on things economic. The first step is to take economists from their pedestal and to see them as the curiosities they are. The first step to reducing their power is to reduce their legitimacy. How is this to be achieved? First, economists’ outpourings should, as a matter of principle, be met with laughter, derision, benign paternalism. They should cease to be employed as media commentators. In the long term they should cease to be hired. Let them be pensioned off and die out. Extinction is a worthy end for a profession whose brief is rotten to the core.”

— Evan Jones, Economics Department, University of Sydney

Tijdens mijn studies Economische Wetenschappen ben ik snel tot de conclusie gekomen dat economie geen wetenschap maar propaganda is. Het aspect wetenschap stelt weinig voor en verhult het feit dat economie voor 80% gebaseerd is op regels en beslissingen die door een handvol mensen worden gemaakt. Het is een puur ‘ons kent ons’ verhaal. Netwerken en Who’s Who? zijn de belangrijkste dingen die je leert aan een Harvard Business School. De lesinhoud is het verplichte toegangsticket voor de toekomstige kaderleden van het economisch systeem. Aan de universiteit heb ik de standaard godsdienst van de moderne mens geleerd, zijnde zo snel en zoveel mogelijk geld verdienen, alsook het schrale neo-liberale gedachtengoed:

“Greed is good!” .

Het is gebaseerd op de verkeerd begrepen mythe van de onzichtbare hand van Adam Smith (3).

Economie en geld vertonen de typische kenmerken van elke religie: onderwerping aan het systeem, een werkethiek of slavenmoraal, offers, zonden, een ongezonde fascinatie voor de geldduivel, een verafgoding van wie veel geld heeft en een naïef geloof in groei en technologische vooruitgang dat iedereen (ver)bindt. Het principe ‘hebzucht is goed’ maakt van geld ongetwijfeld de domste onder alle religies want hebzucht is niet ethisch, niet inclusief, niet duurzaam en niet ecologisch. Het is nergens goed voor.

Slechts een handvol economen zijn volgens mij die naam waardig, ik denk bijvoorbeeld aan de Amerikaan Joseph Stiglitz (prof aan Columbia University, voormalig vice-voorzitter en hoofdeconoom van de Wereldbank en Nobelprijs economie) en de Belg Bernard Lietaer, de grote specialist in monetaire systemen en complementaire munten.

Een diploma economie is een toegangsticket voor een bank, een Big Four accounting firm of een bedrijf. Maar daar ben je - ongeacht je titel, salaris en bonus - nog altijd maar een dienaar van het systeem. De typische student economie in mijn jaar was ambitieus, carrière-gericht, netwerker en conformist. Dat is geen kritiek en ik gun ieder zijn ding. Ik voelde mij als dwarsdenker de vreemde eend in de bijt van de faculteit.

Mijn legendarische retorica-leraar, een jezuïet die zijn leerlingen leerde denken, had mij gewaarschuwd: “Het intellectuele niveau aan de universiteit zal een stuk lager ligger dan wat je op het college gewoon was. Je bent op jezelf aangewezen als je verder wil leren.” Zijn raad indachtig zat ik vooral in de bibliotheek en deed ik occasioneel een acte de présence in het auditorium. Op school had ik kennisgemaakt met de teksten uit de antieke oudheid, gnostische geschriften, meesterwerken uit de wereldliteratuur, filosofie en de antropologie van René Girard. En nu moest ik boekhoudprincipes blokken. Toch zouden er lichtpuntjes zijn, in het eerste jaar economie bijvoorbeeld kregen wij filosofie van voormalig jezuïet en vurig atheïst Etienne Vermeersch, één van de profs die je deed nadenken.

Economen doen aan koffiedik kijken en zijn slecht in het voorspellen van de boom-bust-boom cycles (4), ze geven ex-post commentaar omdat hun inzicht en hun wiskundige modellen fundamenteel ontoereikend zijn.

Hoe het geldsysteem werkelijk in mekaar zit leer je niet aan de universiteit. Ik denk dat de meeste profs en bankiers dat zelf niet weten. Je leert dat de geldcreatie losgekoppeld werd van de goudvoorraad, maar de heersende opvatting blijft dat geld een schaars middel is waar we nooit genoeg van hebben. Je mag er echter niet teveel van bijdrukken (quantitative easing) anders verliest geld zijn waarde. Het complexe financiële jargon creëert een aura van ernst en geloofwaardigheid. Respectabele heren aan de top van de centrale banken zorgen ervoor dat alles goed loopt. In de les Openbare Financiën leer je dat overheid gelijk staat aan wanbeleid en dat privatiseren goed is. Dat zijn de fabeltjes die aan het grote publiek en aan de toekomstige kaderleden van onze economie verteld worden. Niemand heeft iets door. En dat is maar best ook zei Henry Ford (5).

Ik vond de uitleg die we in het vak financiële economie kregen maar niks en ben zelf op zoek gegaan naar antwoorden. En dat bleek niet eens zo moeilijk te zijn want alles ligt open en bloot voor degene die het wil zien. En ik die dacht dat economie een saaie materie was, ik had ineens een fantastisch verhaal met geweldige actoren te pakken.

Wil je weten hoe geld werkt? Dan luister je best naar mensen aan de top of the food chain. Dat zijn de grote historische figuren die zich lang tegen de bankiers hebben verzet, of hun tegenstanders zoals de beruchte gebroeders Rothschild. Deze laatsten waren er gerust in dat de enkelingen die het bancaire systeem zouden snappen het spel uit zelfbelang zullen blijven meespelen. Op dat punt hadden ze gelijk.

“The few who understand the system, will either be so interested from its profits, or so dependent on its favors, that there will be no opposition from that class.”

— Rothschild Brothers of London, 1863

Box lid of a Parker Brothers-published copy of Monopoly (the "Number 7 Black Box Edition") - Author Lucianomarq - public domain — Box lid of a Parker Brothers-published copy of *Monopoly* (the "Number 7 Black Box Edition") - Author Lucianomarq - public domain

“How do you know Monopoly is an old game?
The rich people can go to jail.”

De wereldeconomie zit niet moeilijker in mekaar dan Monopoly. In 1903 patenteert de Amerikaanse feministe, schrijfster en actrice Lizzie Magie de The Landlord's Game, de voorloper van Monopoly. Zij was (net als Stiglitz later) een fervente aanhangster van het Georgisme (6), een economische ideologie met een originele single tax oplossing voor meer sociale rechtvaardigheid. Met haar didactisch bordspel wou zij het volk de gevaren en de onrechtvaardigheid van het economisch systeem doen inzien: huur maakt de vastgoed eigenaars veel rijker en de huurders veel armer.

Monopoly is zodanig ontworpen dat er een monopolie ontstaat. Er is één winnaar ten koste van alle anderen. The winner takes it all. Het virtuele geldsysteem werkt als een stofzuiger die op termijn alle reële vastgoed assets in één hand concentreert. Geld maakt geld en je wordt slapend rijk. Onze economie doet net hetzelfde, het enige verschil is dat het geen spel meer is maar zwaar labeur. Er zijn steeds meer verliezers terwijl de groep van de happy few steeds kleiner en rijker wordt. We zijn dit zo gewoon dat we dit normaal vinden. We vermoeden niet eens dat het anders kan en dat er vele alternatieven zijn. Wij westerlingen weten zelfs niet meer hoe harmonieus ‘primitieve’ volkeren leefden en wat onze wijze ouderlingen hierover wisten.

Krediet en interest op het lenen van geld, grove winsten en meerwaarden uit privaat en landeigendom, rente halen uit eigendomsrechten, straten opkopen om er huizen en hotels op te zetten, rentenieren, allemaal zaken die niet alleen logisch of normaal maar absoluut gewenst en noodzakelijk zijn om de economie te doen draaien. Want iedereen weet toch dat de economie moet ‘draaien’, of niet soms? Vanuit het standpunt van de native elders en de oude wijzen zijn al deze ideeën volslagen krankzinnig. Ze zijn de slechtst mogelijke manier om een economie (van het Oudgriekse οἰκονομία of ‘huishouding’) te runnen. Het enige dat we doen draaien is een helse mallemolen.

“Money was intended to be used in exchange, but not to increase at interest. And this term interest, which means the birth of money from money, is applied to the breeding of money because the offspring resembles the parent. Wherefore of all modes of getting wealth this is the most unnatural.”

— Aristotle

Of Usury, from Brant's Stultifera Navis (Ship of Fools), 1494; woodcut attributed to Albrecht Dürer - public domainb — Of Usury, from Brant's *Stultifera Navis* (*Ship of Fools*), 1494; woodcut attributed to Albrecht Dürer - public domainb

“Happy the man who, removed from all cares of business, after the manner of his forefathers cultivates with his own team his paternal acres, freed from all thought of usury.”

— Horace

Woeker is in alle geloofstradities altijd een verfoeilijke zonde en fout concept geweest. Usury in het Engels en Usure in het Frans, van het Volkslatijn usare of ‘gebruiken’, vanwaaruit ‘misbruiken’ maar een kleine stap meer is.

Woeker begrijpen wij als de exorbitante interest die je moet betalen aan misdadige types die we woekeraars of loan sharks noemen. Dat is zoals het verschil tussen gewone huur en de buitensporige huur die huisjesmelkers opeisen. Het betekent dat je op verwerpelijke wijze misbruik maakt van de zwaktepositie of het ongeluk van een ander om jezelf te verrijken. Die ethische of morele betekenis van woeker ontstaat pas laat 15de eeuw. De echte en oorspronkelijke betekenis (circa 1300) van woeker of usury slaat op elke vorm van rente of interest, los van de hoogte van de interest.

Moses, Plato, Boeddha en de Profeet Mohammed waren unaniem in hun veroordeling van interest. In oude joodse, christelijke en moderne moslim gemeenschappen is elke vorm van interest principieel verboden en illegaal. Interest (ribbit in het moderne Hebreeuws en riba in het Arabisch) wordt gezien als één van de ergste zonden, een abominatie die metaforisch gelijk staat aan bloed zuigen van je medemens. In het oude India veroordeelden hindoes en boeddhisten interest. In het oude Griekenland en Rome werden leningen vaak verboden. Het Romeinse Rijk zou de interest op leningen strikt beperken, maar de middeleeuwse Katholieke Kerk zou niet alleen elke vorm van interest maar ook elke fee voor het gebruik van geld (zoals voor het wisselen van geld) zondig verklaren en verbieden.

In de praktijk gaan gelovigen daar creatief mee om: joden mogen bijvoorbeeld wel lenen tegen interest aan niet-joden, christenen hebben de goede raad van paus Clemens VIII in de wind geslagen en zien absoluut geen graten meer in bankieren, moderne moslims kunnen sharia-compliant beleggen. Waren de ‘anciens’ dan zo naïef dat ze van interest zo’n probleem maakten? Hoe koop je anders een huis? Hoe start je een bedrijf? Voor wat hoort wat! Je bent blij als je een lening krijgt en is het dan niet normaal dat je daar iets voor betaalt? De fiscale aftrek en het financiële hefboomeffect krijg je er extra bij. Woeker is verleden tijd, de moderne interestregeling is ok en de rente is historisch laag. Wat is dan nog het probleem? Waarom was elke vorm van interest vroeger taboe? Principieel? Vermoedelijk heb je dit Cherokee verhaal al gehoord:

De ouderlingen waren niet naïef en wisten dat het ‘interest’ fenomeen de zwarte wolf in ons zou voeden. Interest staat symbool voor een parasitair economisch systeem en de perverse mentaliteit die dit mogelijk maakt. Het geldsysteem is des te gevaarlijker omdat het aan de oppervlakte zo onschuldig lijkt. Het werkt als een sluipend gif en graaft zich diep in je psyche. Voor je het weet heeft de geld-manie zich van jou meester gemaakt en bepaalt het heel je kijk op het leven. De basis van elke degelijke moraal, filosofie of wijsheid is: “Wees een goed mens en behandel de anderen en de natuur met zorg.” Het ‘hebzucht is goed’ principe staat haaks op al onze traditionele religieuze waarden. Die zijn nu out of fashion maar blijven onverminderd van kracht.

De samenleving is niet gebaat bij hebzucht. Onze economie is een vulgaire Monopoly. Los van technische termen als fiat money en fractional reserve lending, besef dat geld, zoals de Bank of England dat zelf in heel voorzichtige termen aangeeft, een IOU (5) is. In minder eufemistisch termen: een gesofistikeerde variante van een Ponzi scheme of frauduleus piramidespel. Geld is schuld. Gebakken lucht. En we zouden er onze ziel voor verkopen, onze reële assets voor verpanden, van de samenleving een hel maken en au passage de natuur vernietigen. En zo blijft de helse mallemolen draaien. Begrijp je dat de ouderlingen geen fans waren van al dat hebzuchtig gedoe?

Ons monopolistisch monetair systeem is niet duurzaam en onstabiel. Niet omdat het niet goed werkt en voor eventuele verbetering vatbaar is, wel omdat het ontworpen is om regelmatig te crashen. Je moet de geldmachine systemisch (8) bekijken zoals alleen de betere ingenieurs en denkers dat kunnen. Beautiful minds zoals de Belg Bernard Lietaer en de Hongaar Ervin László konden dat meesterlijk uitleggen. Ben je geïnteresseerd in wat zij hierover te zeggen hadden? In bijlage (8) vind je links naar artikels en videos.

De geldmachine doet perfect wat ze moet doen: de leden van een illustere club verrijken ten nadele van de grote meerderheid. De mensen aan de top van die financiële piramide zijn allesbehalve respectabel, maar ik moet eerlijkheidshalve toegeven dat ze geniaal zijn, chapeau! Hoe ze deze tour de force gefixt hebben is een waar James Bond verhaal, dat zien we in de volgende musing “Jekyll & Hyde”.

Waar heb ik dat allemaal gehoord? Hoofdzakelijk in het buitenland, niet in België, een zalig en relatief welvarend maar oh zo klein middenstandslandje: “Petit pays, petit esprits.” De econoom Geert Noels heeft opgemerkt:

… hoe we in België een soort serre zetten over alles dat gebeurt. De temperatuur binnen is aangenaam, zonder dat de bevolking weet wat buiten gebeurt.

Verre reizen en vele interculturele contacten zijn een eye-opener. Dan besef je pas welke ravages ons financieel-economisch systeem aanricht. In contact komen met de hogere niveaus van geld en macht is bijzonder leerrijk en ontnuchterend. Telkens als ik terugkwam uit het buitenland schrok ik van de Belgische klokkentoren-mentaliteit: onverschillig, onwetend en zelfgenoegzaam. School-slim maar niet street-smart, dat is dag en nacht verschil. Mensen die buiten het comfort van de serre leven en moeten vechten om te overleven in totalitaire of oorlogsregimes staan zoveel scherper.

Mensen leven wat economie & financiën betreft in fantasieland, zeker als ze in een serre zitten. Schaarste is een mythe. Kleinburgerlijke discours over “er is geen geld en we moeten harde keuzes maken en offers brengen en de buikriem aanspannen en de lasten eerlijk verdelen …” zijn lachwekkend als je weet wat de vetgemeste austerity predikers zelf achter de schermen doen.

Do as I say, not as I do!

Wie opwaarts mobiel is en naar de top wil doorstoten moet vandaag letterlijk en figuurlijk over lijken gaan. Tegen dan heeft de club je ingelijfd. Wie het spel doorheeft valt onderweg voor de verleiding van het geld en de privileges van de macht. Een foute beslissing die ik betreur maar die ik niemand kwalijk neem. Ik heb af en toe discussies met mensen die zo handelen. Meestal zijn ze niet fier op wat ze doen, ze zeggen dat ze geen andere keuze hebben, want anders doet een ander het in hun plaats. Enkelen zijn fier op wat ze doen. Zij zien de wereld in Darwiniaanse termen: survival of the fittest. De wereld is een fundamenteel onrechtvaardige plek die bestaat uit een meerderheid van losers en toebehoort aan een minderheid van winners.

“There are only two kinds of people, hammers and nails. Which one do you choose to be?”

Ben je een winnaar of een verliezer? Wil je een hamer of een nagel zijn? Je zal dit als een vals dilemma herkend hebben. Overstijg dit soort zwart-wit denken. Je hoeft niet te kiezen tussen uitgebuit worden of zelf anderen uitbuiten.

Ieder handelt naar best vermogen binnen het kader van zijn levensvisie. Vandaar dat ik veel belang hecht aan filosofie voor dat je zelfs begint te mediteren. We keren terug naar onze twee wolven. Ik geloof niet dat de mens van nature slecht is. Ik geloof ook niet in de mythe van de bon sauvage zoals Rousseau het formuleerde:

« l’homme naît bon, c’est la société qui le corrompt »

We hebben beide tendenzen in ons. Tv en twitter zijn een orgie voor de zwarte wolf. Meditatie en filosofie voeden de witte wolf. Zorg voor voldoende evenwicht. Daarmee zijn we terug voor onze spiegel beland. We beschuldigen niemand. We keren terug naar onszelf. Wat betekenen economie & financiën op innerlijk vlak? Hoe beheer je je innerlijk huishouden? Waar gaat je energie naartoe? Wie monopoliseert jouw aandacht?

Drie Onzichtbare Handjes

We zijn dit stuk begonnen met de onzichtbare liberale hand van Adam Smith. Achteraf bekeken blijkt die niet zo goed gewerkt te hebben. We krijgen steeds meer monopolies. En we zitten daardoor opgescheept met een globale elite die haar bewondering uitdrukt voor Mao’s slachting van 45 miljoen mensen op vier jaar tijd.

I beg to differ.

“One is impressed immediately by the sense of national harmony.... Whatever the price of the Chinese Revolution it has obviously succeeded... in fostering high morale and community purpose. General social and economic progress is no less impressive....The enormous social advances of China have benefited greatly from the singleness of ideology and purpose.... The social experiment in China under Chairman Mao’s leadership is one of the most important and successful in history.”

— David Rockefeller, New York Times, 1973

Er zit een tweede onzichtbare hand in Washington. Het zichtbaar adres is: 20th Street and Constitution Avenue N.W., Washington, DC 20551. Wat ze doen is ongezien. Die hand werkt efficiënter dan die van Smith. In tegenstelling tot de zichtbare hand van de fiscus zit zij ongemerkt in jouw zakken. Professionele pickpocket. Hoe zij tewerk gaat is voor de volgende musing. Hieronder lees je wat William Shakespeare dacht over onze geliefde bankiers:

“Care for us! True, indeed! They ne’er cared for us yet: suffer us to famish, and their storehouses crammed with grain; make edicts for usury, to support usurers; repeal daily any wholesome act established against the rich, and provide more piercing statutes daily to chain up and restrain the poor. If the wars eat us not up, they will; and there’s all the love they bear us.”

— William Shakespeare

De derde onzichtbare hand zit tussen je twee oren. Dat is de belangrijkste van de drie. Als je niet oplet neemt zij de bovenhand over heel je leven. Met de beste intenties, waarvoor wij haar danken, maar niet altijd met het gewenste effect. We maken haar niet slecht, zij zal ons nog goed dienen.

1. New Thought

Ralph Waldo Trine, In Harmonie met het oneindige. Uitg. A.G.Schoonderbeek - Laren - Anne Aalders - CC BY-NC-SA

Een 19de eeuwse Amerikaanse beweging die gelooft dat de kracht van je positieve gedachten, los van dogma, genezing en welvaart kan scheppen. De nadruk ligt op persoonlijke ontwikkeling en verhalen van armen die materieel succes bereiken door hard werk. Jezus als gids tot succes. De pro-christelijke nationalist, anti-atheïst en anti-communist Norman Vincent Peale (The Power of Positive Thinking) is een bekend figuur uit die beweging en preekte in de kerk die Trump met zijn familie bezocht. Trump citeert Peale vaak als invloed en dat strookt met zijn overtuiging dat het christendom in de eerste plaats een soort patriotisme en positief denken is. Trump’s geloof is niet geworteld in de Bijbel, in bekering, vergiffenis of het helpen van de zwakkeren, maar in een afkeer van persoonlijke zwakheid en falen: een ware christen is een winnaar.

2. Wel of geen belasting betalen? (Matteüs 22)

15 Toen gingen de Farizeeërs weg. Ze bedachten samen een plan om Jezus met een strikvraag in de val te laten lopen. 16 Ze stuurden hun leerlingen naar Hem toe, samen met een paar Herodianen. Ze vroegen Hem: "Meester, we weten dat U altijd eerlijk bent. U leert de mensen de juiste dingen over God. En U bent voor niemand bang. Want U probeert niet de mensen te plezieren. Het maakt U niet uit wat ze van U denken. 17 Wat vindt U, is het wel of niet goed om aan de Romeinse keizer belasting te betalen?" 18 Maar Jezus begreep wat hun bedoeling was. 19 Hij zei: "Wat zijn jullie toch schijnheilig! Waarom dagen jullie Mij uit? Laat Mij de munt zien waarmee jullie de belasting betalen." Ze brachten Hem een munt. 20 Toen zei Hij tegen hen: "Van wie zijn het hoofd en de naam die er op staan?" 21 Ze zeiden: "Van de keizer." Toen zei Hij tegen hen: "Geef dan aan de keizer waar de keizer recht op heeft. En geef aan God waar God recht op heeft." 22 Toen ze dat hoorden, waren ze erg verbaasd. Ze gingen weg en lieten Hem verder met rust.

3. Klassieke liberalen versus neo- of pseudo-liberalen: 7 - 0

Het neo-liberalisme is een flauw afkooksel en een inversie van het klassieke liberale gedachtengoed dat gebaseerd was op denkers als:

John Locke (1632-1704): Engels verlichtingsfilosoof, dokter en empirisch wetenschapper in de traditie van Francis Bacon, vader van het liberalisme, theorie van het sociaal contract, beïnvloedde grote filosofen als Rousseau, Voltaire, Hume, Kant en Amerikaanse politieke vrijheidsstrijders, ontwikkelde theorieën over de geest, identiteit, het zelf, het bewustzijn. Hij zou de introspectieve methode (het bewust beschouwen van gedachten en gevoelens) gevestigd hebben.
Een hele boterham. En wederom krijg ik de indruk dat er op het vlak van economisch denken, net zoals voor filosofie en politiek, heel weinig moderne economen kunnen tippen aan de ‘Anciens’. Dat is het hele verschil tussen instrumentele vakidiotie en een vak-overschrijdende intelligentie. Je kan geen degelijke econoom zijn zonder hoger moreel, historisch en filosofisch inzicht.
François Quesnay (1694-1774): Franse lijfarts van koning Louis XV en econoom, intellectuele leider van de eerste systematische school voor politieke economie, les Physiocrates, beter bekend van hun motto “Laissez faire et laissez passer, le monde va de lui même! “, hij bewonderde Confucius en het Chinese despotisme.
Adam Smith (1723-1790): Schots filosoof en pionier van de economie en de vrije markt, The Father of Economics or The Father of Capitalism, bedenker van de term the invisible hand of de onzichtbare hand, hij ontmoette Benjamin Franklin en was bevriend met de atheïst David Hume.
Thomas Malthus (1766-1834): invloedrijk politiek econoom en demograaf, bekend voor zijn theorie die zegt dat de lagere klassen zich onverantwoordelijk gedragen, dat de bevolking sneller aangroeit van de capaciteit om voedsel te produceren en dat de groei van de bevolking geremd moet worden om de welvaart te verzekeren.
David Ricardo (1772-1823): Brits politiek econoom, superrijke leningen- en effectenmakelaar, invloedrijk klassiek econoom en monetarist avant la lettre.
James Mill (1773-1836): Schots filosoof, historicus en econoom. Hij drukte op het belang van wetenschap en humanisme als basis voor politiek en economie.
John Stuart Mill (1806-1873): Brits filosoof, politiek econoom en invloedrijk liberaal denker.

Adam Smith’s onzichtbare hand is het principe dat individueel zelfbelang als motor van de economie veel sociale voordelen oplevert, maar dan wel op voorwaarde dat het spel eerlijk en billijk gespeeld wordt. Dat hebzucht goed is zal hij nooit gezegd hebben. Smith was verstandig en genuanceerd in zijn appreciatie van zelfbelang. Hij was op zijn hoede voor zakenmensen (waartoe ikzelf behoor, mea culpa) en waarschuwde tegen hun neiging om het publiek te willen misleiden en complotten te smeden om de prijzen te verhogen. Het ligt immers in de natuur van zakenlui om heimelijk kliekjes, cartels en monopolies te vormen en iedereen uit te melken. Smith zag de tegenstelling tussen zakelijk en publiek belang. Als business en industrie te dominant worden, dan krijg je samenzweringen tegen de consument én ongeoorloofde beïnvloeding van politiek en gerecht. Smith adviseerde om elk voorstel ter ‘regulering’ van de handel met de grootste achterdocht te analyseren. Hij was tegen het toekennen van politieke gunsten, speciale bescherming of privileges aan bepaalde bedrijven. Helaas, alles wat Smith vreesde is uitgekomen. De huidige neo-liberale of eerder pseudo-liberale maatschappij heeft al haar stichtende liberale principes verraden. De vrije markt bestaat niet meer. Big business heeft politiek en gerecht in haar zak en schaadt de samenleving als nooit tevoren. We evolueren naar één groot monopolie. De politiek schrijft trade agreements en fiscale gunstregimes op maat van multinationale bedrijven en schenkt legale immuniteit tegen schadeclaims aan industrieën die toxische producten maken, denk aan de bewezen toxiciteit van GMO’s, pesticiden, vaccins en electro-magnetische straling. Grootmachten grijpen terug naar het mercantilisme, de economische theorie die voor de komst van het liberalisme in zwang was, een beleid dat streeft naar maximale export en minimale import door middel van imperialisme, importtarieven en subsidies. Dit druist in tegen de principes van de vrije markt en de klassieke of echte liberalen zouden dit heftig bestrijden. Adam Smith rolt in zijn graf.

4. Boom Bust Boom Trailer

Komiek Terry Jones, een van de legendarische leden van Monty Python groep, gidst ons door de geschiedenis en de essentie van de economische ‘boom-bust cyclus’.

Een mistgordijn van complexiteit en geveinsde onvoorspelbaarheid verbergt het feit dat de economie een insider game is. Dit gaat over manipulatie en voorkennis. De economie wordt aangestuurd door technocraten die de spelregels op maat van enkele kliekjes en multinationals schrijven. De beurs begint steeds meer te lijken op een casino. En in een casino wint de bank altijd. De bankencrisis van 2008 was het gevolg van een bewuste deregulering van de financiële sector en de hebzuchtige Wall Street wizards die toxische rommelkredieten - waartegen zij zelf notabene speculeerden - hadden verpakt en verkocht als high-end derivatieve producten aan hun naïeve klanten. Wat doet de politiek? Zij organiseert inderhaast een bailout van de too big to fail banken die de crisis hebben veroorzaakt. Winst blijft privaat maar verlies valt op de nek van de bevolking. Enkel IJsland was slim en moedig genoeg om banken failliet te laten gaan en enkele topbankiers in de bak te steken. Corona crisis, zelfde verhaal. Terwijl de kleine man tijdens de lockdown enkele duizenden euros smartengeld kreeg, vloeiden vele ECB miljarden naar onder andere Shell en LVMH (7). Nederland spendeert triomfantelijk een miljard euro belastinggeld aan Gavi (Gates) en Astra Zeneca voor een vaccin dat niet eens bestaat en waarvan de veilige werking nog niet bewezen is. Het is steeds hetzelfde patroon. De laffe politiek kliek laat het geld rijkelijk stromen van de bevolking die dat geld in tijden van crisis het best kan gebruiken, naar een klein clubje superrijken die dat geld zeker niet mag krijgen.

How do I join?
Sir, our private member club operates by invitation only.

Er heerst een dubbele moraal: ultra-kapitalisme voor de elite, communisme voor het voetvolk. We evolueren naar een Chinees model, de combinatie van het slechtste uit oost en west: een enorme financiële ongelijkheid gekoppeld aan weinig individuele vrijheid en extreme vormen van sociale controle.

5. Money is just an IOU (= I Owe You, een schulderkenning)

Back in the 1930s, Henry Ford is supposed* to have remarked: "It is well enough that people of the nation do not understand our banking and monetary system, for if they did, I believe there would be a revolution before tomorrow morning"

(*) This quote was really a paraphrase by Charles Binderup March 19, 1937 in the House of Representatives

Bron: artikel van David Graeber in the Guardian van 18 Mar 2014

“ The Bank of England let the cat out of the bag … they stated outright that most common assumptions of how banking works are simply wrong, and that the kind of populist, heterodox positions more ordinarily associated with groups such as Occupy Wall Street are correct. …

Rather than banks receiving deposits when households save and then lending them out, bank lending creates deposits. …

In other words, everything we know is not just wrong – it's backwards. When banks make loans, they create money. This is because money is really just an IOU. …

Why did the Bank of England suddenly admit all this? Well, one reason is because it's obviously true … It's possible that it decided that maintaining the fantasy-land version of economics that has proved so convenient to the rich is simply a luxury it can no longer afford.”

6. Georgism

Also called geoism and the single tax movement (archaic), is an economic ideology holding that while people should own the value they produce themselves, economic value derived from land (including all natural resources and natural opportunities) should belong equally to all members of society. Developed from the writings of American economist and social reformer Henry George, the Georgist paradigm seeks solutions to social and ecological problems, based on principles of land rights and public finance which attempt to integrate economic efficiency with social justice. (Bron: Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Georgism)

7. ECB onder vrienden, over Christine en Bernard

ECB steunt Shell en LVMH

Het is de Europese Centrale Bank (ECB) verboden om de crisismaatregelen van overheden te financieren met het aanzwengelen van de geldpers. Geld bijdrukken voor het bedrijfsleven mag wel. Onder meer Shell, British American Tobacco en Louis Vuitton Moët Hennessy (LVMH) maken er dankbaar gebruik van. En zo belanden de nieuwe corona-euro’s van de ECB uiteindelijk in de zakken van de aandeelhouders van multinationals. (Bron: Follow The Money)