Birdh geeft je vleugels / 2
Agustin Fernandez on Unsplash
Vleugels deel 2. Vragen is vrij. Drie superbelangrijke vragen die je altijd kan stellen. Het grote belang van zelfkennis, context en visie. Vrijheid is tegelijk de bron, de weg en het doel.
Heb je interesse in meditatie? Dan wil je waarschijnlijk weten waar je aan begint en waarom. Er zijn drie belangrijke vragen die je kunnen helpen. Die grote vragen kan je zowel aan jezelf of anderen stellen, als aan de wijsheidstradities. In de meeste tradities zijn vragen belangrijker dan antwoorden. Antwoorden zijn ‘thought stoppers’. Als je denkt dat je alle antwoorden gevonden hebt, of dat iemand anders (zoals dé wetenschap of een expert) dat voor jou al gedaan heeft, dan stop je niet alleen met denken, je verliest een magisch juweel: verwondering. Kinderlijke onschuld transformeert deze aardbol in een ‘wondere wereld’. Het is verwondering die ons vragen doet stellen en onze blik opent. Meditatie kan je zien als één open vraag. Verwondering is wellicht de belangrijkste driver of reden waarom je überhaupt zou mediteren.
Het meest verkochte en vertaalde boek na de Bijbel. Enkel voor Kinderen. (Publiek Domein)
Terwijl ik dit schrijf luister ik naar radiozender Klara (1) en ik realiseer mij dat hun baseline dit perfect samenvat: Blijf verwonderd. Er is nog een andere slogan van Klara die ik waardeer: Iedereen klassiek. “Ken uw culturele en literaire klassiekers” is één van mijn stokpaardjes. Je kunt meditatie niet ernstig en ook niet veilig benaderen als je geen inspanning doet om de wijsheidstraditie te leren kennen. Yoga en mindfulness komen niet uit het niets. Dit brengt ons terug bij onze drie grote vragen.
3 Vragen
Wie ben ik? (zelfkennis)
Waar kom ik vandaan? (context)
Waar ga ik naartoe? (visie)
“Wie ben ik? Dat is de enige vraag!”
Aldus sprak mijn oude Japanse zenmeester toen ik met knikkende knieën en een bonzend hart naar mijn allereerste dokusan (persoonlijk interview) ging. Dat sloeg in als de bliksem. Het waren zijn eerste en laatste woorden tegen mij. In één ogenblik de kop af en het hart geraakt. Touché. De tranen rollen uit mijn ogen als ik dit schrijf, hulde en dank aan mijn leraar en de lijn van leraars voor hem. Wat zij uitstralen haal je niet zomaar uit boeken. Met enkel je kop geraak je nergens. Het meditatieve pad vertrekt in de buik, stijgt naar het hoofd en valt in het hart. Luister naar de hints van je lichaam.
“Wie ben ik/jij?” is dé vraag aller vragen. Het is het aspect Zelfkennis, de rode draad die loopt doorheen de oosterse spiritualiteit (Zelfonderzoek), de Oudgriekse filosofie (Ken Uzelve) en de westerse psychologie. Zelfs de management gurus en life coaches spreken van “the power of identity”. Malafide personen wakkeren identitaire discussies aan om de mensen hopeloos te verdelen. Denk maar aan religieuze, raciale, nationale, politieke, sociale en gender identiteit. In meditatie leer je om elke identiteit los te laten, het is een eindeloze bron van uiterlijke conflicten en innerlijke ellende.
“Waar kom ik/jij vandaan?” creëert de Context van elk verhaal. Hoe is het universum of het leven ontstaan? Wat is jouw persoonlijk verhaal en afkomst? Zie je de mens als een gewelddadige aap, product van blind toeval en natuurlijke evolutie, dat je zeker niet teveel mag vrijlaten maar continu moet ‘managen’? Of als een goddelijk schepsel met een ongekend potentieel? Mediteren met context is zinvol. Meditatiescholen zijn duizenden jaren oud en hebben elk hun verhaal. Zij stelden grote vragen die op zijn minst aanzetten tot diepe reflectie. Welke context geven we vandaag nog aan jonge mensen? Twee dingen zijn zeker in dit leven, je moet belastingen betalen en je gaat dood.
“Waar ga ik/jij naartoe?” gaat over Visie. Visie is jouw Big Picture. Welke kijk heb je op het leven, jezelf en de anderen? Wat wil je realiseren? Hoe groots is jouw visie? Heb je er wel één? Wat je gelooft belet je zeker niet om te mediteren: gelovigen, ongelovigen en pragmatici, ze doen het allemaal. Maar jouw levensvisie is zeker niet neutraal. In de zin dat de zelfopgelegde mentale grenzen van jouw visie bepalen hoe ver je in meditatie kan gaan. Ontstressen of streven naar verlichting is een wereld van verschil. Meditatie is gebaseerd op een open en grootse visie van de mens. Het toekomstperspectief dat de huidige maatschappij biedt daarentegen, wordt steeds nauwer en grimmiger: een zielloze ‘rat-race’ in een bedreigde en bedreigende omgeving. Onheil! Een wereld aan de rand van de afgrond. Klimaatcrisis. Killer virus. Economische crisis. Gezellig is anders
“True Man, being God’s reflection
Encapsulates creation
But, alas, the fallen image
Bowed to labour, bound to knowledge,
Knows no better than the span
Allotted to a mortal man”
Voor de lezer die geen Engels begrijpt, mijn vertaling:
De Ware Mens, God’s evenbeeld, bevat de hele schepping. Maar helaas, het gevallen beeld, gebukt onder werk, gebonden door kennis, weet van niet beter dan de korte tijdspanne toebedeeld aan een sterfelijk mens.
Deze enkele verzen vatten de mystieke en de conventionele visie mooi samen. Het contrast tussen die twee is groot. Moet je dan in God geloven? Als je bidt wel. Als je wil mediteren hoeft het helemaal niet. Het maakt ook niet uit. Er zijn wegen voor gelovigen, ongelovigen en mensen die zich van beiden niets aantrekken. Het boeddhisme is strikt genomen geen godsdienst en trekt daarom veel christian rejects aan. Zelfs de meest. verstokte atheïst zal zijn gading kunnen vinden in advaita vedanta bijvoorbeeld.
de gustibus et coloribus non est disputandum
Over smaken en kleuren hoef je niet te discuteren. Einstein had een genuanceerd godsbeeld en ik beveel deze manier van denken aan. Als je mij vraagt of ik in god geloof zal ik je vragen om eerst te definiëren wat je met god bedoelt. Voor een mysticus die overal enkel en alleen maar god ziet is dit eigenlijk een zinloze vraag. Hij zal glimlachen. In meditatie laten we God gerust. Ik spreek geen voorkeur uit want ik vind alle tradities even mooi. Wat telt is een open visie, gezond buikgevoel en een open hart.
Zelfkennis, visie en context maken wel degelijk het verschil tussen de amateurs en de profs. Daarom worden die aspecten verder toegelicht aan de hand van volgend model uit de wijsheidstradities.
Bron of Grond (begin)
Weg of Pad (midden)
Doel of Vrucht (einde)
Boeddhisten zullen dit onmiddellijk herkennen als (a) Base / Foundation / Ground, (b) Path en (c) Fruition / Realisation / Result. Sjamanen zullen de overeenkomst merken met de 3 werelden van de Levensboom: Onderwereld, Middenwereld en Bovenwereld. Er is een link met de drievoudige term Sat-Chit-Ananda van de hindoes, alsook met het Aardse en het Hemelse Koninkrijk (en de ladder of de poort tussen die twee) van de christenen. De Chinese taoïsten spreken van de mens in verbinding met Hemel en Aarde.
Je zal de universele beelden herkend hebben van een boom of plant, een zielereis of de mens als microkosmos. Het zaadje moet in vruchtbare grond geplant worden. Het plantje groeit eerst in de grond. Vervolgens groeit de stam vanuit de aarde richting hemel en zon. Uiteindelijk krijg je vertakkingen met blaren, bloesem en vruchten.
Photo by Simon Migaj on Unsplash
Mediteren is ook reizen. Elke reis heeft een begin, een middenstuk en een einde, ongeacht of je reis op voorhand gepland is of niet. Die reis is zowel innerlijk als uiterlijk. Het idyllische plaatje van meditatie is iemand die met gesloten ogen en gekruiste benen zit, ver weg van de wereld en hoog in de bergen. Maar meditatie is evenzeer met open ogen in de drukke stad lopen. Het onderscheid tussen innerlijk en uiterlijk valt weg als je een tijdlang mediteert. En als meditatie jouw tweede natuur is geworden, is er ook geen verschil meer binnen en buiten de sessies.
Zachariel Adaption of Robert Fludds 16th century woodcut of Vitruvian man / Public domain - Fludd states that "Man is a whole world of its own, called microcosm for it displays a miniature pattern of all the parts of the universe. Thus the head is related to the Empyreal, the chest to the ethereal heaven and the belly to the elementary substance."
Wanneer de grens tussen binnen- en buitenwereld vervaagt ga je als psychonaut de hele kosmos verkennen. De mens als microkosmos is een centraal thema in de weg van de alchemie en de astrologie. Dit is onwaarschijnlijk boeiend voor wetenschappelijk ingestelde mensen die vermoeden dat het universum holografisch en fractaal van aard is, maar deze wegen zijn niet direct toegankelijk zonder veel voorafgaand studiewerk.
Mijn rol als gids of reisbureau bestaat erin om je een overzicht te geven van mogelijke reisbestemmingen, wat je onderweg zoal kan tegenkomen, welke hotels en vliegtuigmaatschappijen je best vermijdt en hoe je je optimaal kan voorbereiden.
3 Aspecten van Meditatie
1. Bron, Basis, Fundering of Grond
Makelaars vertellen dat 3 zaken belangrijk zijn in vastgoed: locatie, locatie, locatie. In meditatie zijn ook 3 zaken belangrijk: gronden, gronden, gronden. Mediteren of bidden is een fysieke daad. Hoe begin je eraan? Voeten op de grond. Adem en zwaartepunt in de buik. Zitten als een berg. Stevig geworteld in de aarde. Super belangrijk om vanuit - en niet weg van - het lichaam te leren werken.
Photo by Felix Mittermeier on Unsplash
De old-school benadering van meditatie of gebed in een zen of christelijk klooster werkt grondend en voorkomt dat je gaat zweven. Gronding kan jaren duren. De nadruk ligt op geduld en nederigheid. Spirituele ‘ervaringen’ worden er sterk gerelativeerd en als ‘afleidingen’ beschouwd. Die strenge, haast militaire aanpak valt in deze tijden niet echt meer in de smaak. De new-age benadering met nadruk op love & light en ascension (opstijgen) neigt naar zweverigheid. Dat kan voor problemen zorgen.
“If you meet the Buddha on the road, kill him!”
De naïeve reiziger is een vogel voor de kat. Hij laat zich zo gemakkelijk bedotten door boodschappen, initiaties of empowerments van zelfverklaarde meesters, sterke energieën en lichtwezens allerhande. De moderne spirituele aspirant slikt alles als zoete koek en koestert de ervaringen die een traditionele monnik leert mijden of loslaten. De ‘primitief’ geachte sjamaan leert van kindsaf aan dat hij even kritisch moet blijven ten opzichte van ‘spirits’ als van gewone mensen. Observeer de natuur: hoge bomen hebben diepe wortels. Wil je hoog in de hemel vliegen dan ga je eerst diep in de aarde moeten afdalen.
“Dood de Boeddha als je hem tegenkomt!” , de beruchte zenmeester Linji (9de eeuw) windt er geen doekjes om. De Boeddha (2) die je ziet als afgescheiden van jezelf is een illusie. Linji spreekt over Boeddha natuur, de fundamentele natuur van alle wezens. Objectiveer niets, noch de goden noch jezelf. Een externe boeddha zien is vastzitten in dualisme. Boeddha verwijst naar je eigen ‘ware natuur’ die via meditatie wordt ont-dekt.
Never trust the middle men!
Wantrouw de tussenpersonen. Je hebt een directe link met de natuur (of met god).
Zie ‘Grond’ als een veelzijdig begrip. Het verwijst zowel naar de noodzaak om jezelf fysiek te gronden of te verbinden met de aarde, als naar je ware Natuur die samenvalt met de fundamentele aard van de werkelijkheid, “The Ground of Being” (3).
De basis of grond van meditatie is jouw eigen natuur. Natuur is een gegeven. Jouw fysiek lichaam heb je gekregen. Je hebt het zelf niet ontworpen noch gemaakt. Je kan het ook niet veranderen, of een klein beetje. In meditatie willen we onze natuur niet veranderen maar zo goed mogelijk begrijpen. Het lichaam is onze fundering en kan ons mits enige training overal naartoe brengen. Maar daarvoor hebben we een goed functionerende geest of ‘gps’ nodig. Dit brengt ons bij het volgend punt: we gaan op pad.
2. Pad of Weg
Het pad is Mind. Werken met onze geest. Dit 2de aspect ‘Weg’ is wat de meeste mensen bedoelen als ze over meditatie spreken. Ze vergeten daarbij vaak het 1ste en het 3de aspect uit het oog: Bron en Doel. Dat resulteert in het mechanisch toepassen van een methode zonder goed te weten waarop die gebaseerd is en wat het doel ervan is.
Eenmaal op pad gaan we oefeningen doen die de geest (en zijn vehikel het lichaam) sterken, zuiveren en bevrijden. Het pad van yoga bijvoorbeeld heeft hiervoor een 8-voudig stappenplan. Ik zal er een aparte musing aan wijden, weet gewoon dat yoga je heel goed voorbereid op meditatie: de zevende trap van yoga genaamd dhyana.
Yoga is een framework. De weg die je gaat lopen is vrij uniek en is geen klassiek uitgestippeld pad van punt A naar punt B.
“If the path before you is clear, you’re probably on someone else’s.”
Photo by Alexander Milo on Unsplash
“There is no path, but only a fool does not walk it.”
Een direct pad als zen slaat de voorbereidingen over en springt direct naar dhyana, meditatie zonder focus, de zevende trap van ashtanga yoga. Het Japanse woord zen komt van het Chinese chan, dat op zijn beurt komt van het Sanskriet dhyana (Pali jhana). In de hogere stadia van meditatie wordt het pad vaak het padloze pad genoemd. Dit verwijst naar het paradoxale feit dat je al bent wat je zoekt. Dit is de finale ontdekking. Maar totdat dit een levende realisatie is geworden, blijf je best mediteren.
Alan Watts, de Brit die in de sixties zen populair maakte bij de hippies, had een groot gevoel voor humor. Hij maakte de volgende boutade: “De Boeddha is niet verlicht geworden omdat hij zo lang had gemediteerd. Hij had lang genoeg gemediteerd om te weten dat het niet werkte.” Meditatie begint met een gerichte persoonlijke inspanning en eindigt met het loslaten van de persoon en haar streven.
3. Doel, Vrucht of Realisatie
Hier zijn we beland bij de verborgen schat: je ware natuur. Hier kan je niet veel over zeggen, behalve dat die realisatie vanzelf komt als je ‘lang genoeg’ mediteert. Het einddoel van meditatie zou je op neutrale wijze ‘Harmonie’ kunnen noemen. Dan krijg je een geest in harmonie met haar ware natuur. De drie aspecten natuur (bron), geest (weg) en harmonie (doel) vallen samen. En de cirkel is rond. Het geluk dat je overal vergeefs had gezocht blijkt jouw eigen natuur te zijn.
Je zou het ook ‘Vrijheid’ kunnen noemen. De bron van jouw zoektocht is jouw natuurlijk verlangen naar vrijheid. Jouw weg naar vrijheid is een organisch groeiproces. De uiteindelijke realisatie ‘dat je al vrij bent’ is een glorieus en tijdloos moment.
“Present since the beginning, it is not dependent upon being cultivated”
Thanks to Marc Jodoin for making this photo available freely on Unsplash
“Arise to bliss. What can prevent it
Except ignorance invents its
Opposition - man’s position,
Wavering from joy to sorrow,
Here today and gone tomorrow -
While the bliss, all this transcending
Comes to glory never-ending.”
Photo by Jeremy Bishop on Unsplash
De drie delen van de boom (wortels, stam en kruin) symboliseren de drie aspecten van meditatie (grond, pad en vrucht). Mediteren als een boom. Voeten en/of benen op de grond, het fysieke lichaam stevig geworteld in de aarde. De rug is recht. De geest is alert en open zonder focus. Aan de vruchten herkent men de boom.
Samenvattend. Er is één ding is dat je moet begrijpen: natuur. Er is één ding dat je moet oefenen: geest. Er is één ding dat vanzelf komt: realisatie. Gemakkelijk in theorie, moeilijk in de praktijk en spontaan als realisatie.
1. Time management tip: Klara
Ik kijk al lang niet meer naar tv en ik lees haast geen kranten meer, zelfs niet de zogezegde kwaliteitskranten. Ik maak een uitzondering voor Klara, een kwalitatieve zender. Elke morgen bij het ontbijt hoor ik het persoverzicht en het nieuws, al vind ik dat laatste geen nieuws meer. Als ik het niet meer wil horen, schakel ik over op Klara Continuo. Met dank aan Klara.
PS: Ik wil bij dezer ook nog even kwijt dat ik geen nostalgisch en reactionair type ben die de klok enkele duizenden jaren wil terugdraaien. Ik hou niet enkel van klassiek, ik hou van alle muziekstijlen, als het maar goed is. Het is niet zo dat vroeger alles beter was. Ik vind wel dat de spirituele helden en de grote literaire werken uit de oudheid ongeëvenaard, miskend en misbegrepen zijn. Deze werken zijn niet passé maar actueler dan ooit, zij verdienen eerherstel in een tijdperk waar de kennis van de klassiekers zienderogen achteruitgaat. Als je iets op niveau wil doen, zoals koken of muziek spelen, dan heb je baat bij een stevige klassieke vorming.
2. Buddha & co
In Zen Mind, Beginner's Mind (Weatherhill, 1970), zegt de Japanse zenmeester Shunryu Suzuki Roshi het volgende over de uitspraak van Linji (of Lin-Chi):
"Zen master will say, 'Kill the Buddha!' Kill the Buddha if the Buddha exists somewhere else. Kill the Buddha, because you should resume your own Buddha nature."
Laat je niet verwarren door de verschillende betekenissen van het woord boeddha. Het is eigenlijk een eretitel en betekent “De Ontwaakte” of “The Blessed One”. Het verwijst niet altijd specifiek naar het historisch personage van Siddharta Gautama, maar naar eenieder die ‘ontwaakt’ is. Ontwaakt uit de droom en daarom niet langer gebonden door onwetendheid. Er zijn andere historische boeddha’s dan Gautama. De Primordiale Boeddha is een verwijzing naar onze ware natuur. Alle bewuste wezens hebben een Boeddha natuur.
Die Boeddha natuur wordt ook Mind genoemd, zoals in: “Buddha is your own Mind!” ‘Big Mind’ of ‘Grote Geest’ weliswaar. In tegenstelling tot onze ‘small mind’ of ‘kleine geest’, woorden die wij associëren met ons denken. Big Mind overstijgt het denken. Het is om die reden dat ik eerder het onderscheid heb gemaakt tussen ‘geest’ (de kompaan van het lichaam) en je ware natuur. In de spirituele literatuur worden woorden zoals ‘geest’ of ‘mind’ in totaal verschillende betekenissen gebruikt. Dit schept verwarring. Big Mind in zen verwijst naar onze ware natuur, de absolute realiteit voorbij zelfs ‘zijn’ en ‘niet-zijn’. De term small mind verwijst naar onze gewone definitie van geest, wiens werking wij associëren met waarnemen, voelen en denken Vaak kan je het verschil tussen de ruime en de enge zin alleen maar afleiden uit de context. Het gebruik van hoofd- of kleine letters kan dit enigszins verhelpen.
A monk asked a Zen master “How can I become aware of my Buddha Mind?” The master replied “it’s not necessary to become aware OF your Buddha Mind, because your awareness IS your Buddha Mind!”
Christus is ook een titel en betekent “De Gezalfde”. Wij associëren die titel met het historisch personage van Jezus, maar strikt genomen verwijst Christus, net als Boeddha, naar een universeel en tijdloos gegeven.
3. Ground / Nature is op haar beurt drievoudig
Deze Grond van het Bestaan, onze ware Natuur, wordt in het boeddhisme beschreven als een eenheid met drie lichamen (trikaya) of kenmerken (essence, nature, responsiveness). Ik kom hier later op terug. Merk gewoon op dat vele wijsheidstradities de ondeelbare eenheid didactisch graag als drie-in-één duiden. Denk bijvoorbeeld aan de ‘Heilige Drievuldigheid’, een concept dat moeilijk te begrijpen is voor niet-ingewijden. Dat inzicht is ook de oorsprong van “Jamais deux sans trois”.