Welkom bij Birdh
Thanks to NASA for making this photo available freely on Unsplash
Welkom bij Birdh. Een blog over het veelzijdige thema meditatie. 'Musings' of mijmeringen voor mediteerders van 9 tot 99 jaar.
Deze blog is tijdens de corona crisis ontstaan. Tijd zat tijdens de lockdown om in uw kot te reflecteren. Ik heb dankbaar gebruik gemaakt van die geforceerde pauze om eindelijk werk te maken van een oud plan. In de pen kruipen over mijn levenslange passie: meditatie.
Meditatie in heel ruime zin, een samenspel tussen fysiologie, psychologie en filosofie. Filosofie in haar oorspronkelijke betekenis van ‘liefde voor wijsheid’. Meer een open blik en een levenswijze dan een samenraapsel van technieken.
Wat is mijn intentie? Hopelijk draagt deze blog bij tot een beter begrip van meditatie, motiveert het je om te starten en/of jouw bestaande praktijk te verdiepen. Informeren is bijzaak, want we hebben al zoveel informatie. Wat is het nut van nog meer informatie als je er niets mee doet? Ik daag je vooral uit om meditatie aan te gaan als een praktisch experiment dat jouw leven ingrijpend kan veranderen.
Waarom schrijf ik? Om meer dan 30 jaar ervaring en passie te delen. Ik zie mezelf als doorgeefluik. Niets van wat ik vertel heb ik zelf uitgevonden. Over meditatie is ongeveer alles al gezegd. Er bestaan duizenden technieken die vrij en gratis beschikbaar zijn. Het is een Open Source en Public Domain gegeven. Dharma is not for sale!. ‘Nieuwe’ leringen en technieken vind ik altijd een beetje verdacht, zeker als ze als handelsmerk geregistreerd en vermarkt worden.
Ik beschouw mezelf als generalist, niet als specialist. Noem het beroepsmisvorming. Als ondernemer en ceo leer je om ten allen tijde het helikopterzicht te bewaren. Je gaat ook pragmatisch te werk, gelijk hebben is van geen tel, het enige wat telt is of iets werkt. Als generalist weet je iets over alles. Als specialist weet je alles over iets. Over elk onderwerp dat ik zal aansnijden zijn er specialisten en beoefenaars die veel meer weten dan mij. Als ik iets niet weet verwijs ik graag door naar erkende specialisten. Het label ‘expert’ gebruik ik niet graag, het is door de media zodanig uitgehold dat het niets meer voorstelt.
Ik heb veel geleerd uit ontmoetingen met mensen van allerlei pluimage. Ik zal proberen om die bonte diversiteit in mijn blogs te weerspiegelen. Ik zal het kleurrijke thema meditatie vanuit diverse hoeken belichten: theoretisch, praktisch, historisch, binnen religieuze tradities, buiten de traditie, wetenschappelijk, literair, poëtisch, muzikaal en mystiek. Je vindt er wellicht iets dat je aanspreekt. Ik probeer het ook op diverse ervarings- en kennisniveau’s aan te reiken om de beginnende of gevorderde lezers niet te aliëneren. Het is zoeken naar een evenwicht tussen eenvoud en complexiteit.
“Ce que l’on conçoit bien s’énonce clairement”
Nicolas Boileau par Jean-Baptiste Santerre (détail) | Wikimedia Commons
Wie een onderwerp beheerst kan het op een eenvoudige en duidelijke manier uitleggen. Wie schermt met een onbegrijpelijk en complex vakjargon heeft iets te verbergen. Ik hou het graag simpel zonder dat het simplistisch wordt. Want jezelf verdiepen in meditatie gebeurt niet alleen via one-liners en simpele slogans. De meditatieve tradities hebben een uiterst gesofisticeerd vocabularium ontwikkeld dat helpt om alle nuances van hun leerstellingen te begrijpen. Ook al verwijst meditatie naar een realiteit ver voorbij woorden en denken, toch zullen de intellectuelen onder ons juist baat hebben aan heel veel woorden. Extra informatie zal te vinden zijn in de voetnoten.
Die blogs noem ik graag ‘musings’. Letterlijk vertaald ‘mijmeringen’, maar dat woord vind ik nogal oubollig. In musing zie ik de woorden muse (inspiratie) en amusing (grappig). Laat je inspireren, maar neem mijn woorden niet al te ernstig op. Ernst is dodelijk. Humor is een gezonde vorm van zelfrelativereing.
Meditatie roept bij velen een saai en statisch beeld op, het lijkt bijna op een straf. Niets is minder waar. Het is een boeiend en dynamisch gegeven. Een mediteerder zou ik omschrijven als een psychonaut (1). Een astronaut verkent de diepe ruimte. Een psychonaut verkent de onpeilbare dieptes en geheime lagen van lichaam en geest. Het is een groots avontuur, een innerlijke ontdekkingsreis en een schattenjacht.
Mediteren is een natuurlijk potentieel en een essentiële menselijke vaardigheid. Het maakt onlosmakelijk deel uit van onze culturele erfenis. Je vindt het doorheen alle tijden en culturen terug, al krijgt het vaak andere namen zoals: innerlijk reizen, bidden, contempleren, zelf-onderzoek, mindfulness, de ziel navigeren, meta-cognitie, flow, jnana, dhyana, rigpa, overgave, absorptie, bewust ‘zijn’ of simpelweg “jezelf ont-moeten”.
Onze overtuigingen zijn heel divers. Supporters van religieuze en seculiere stromingen vliegen elkaar geregeld in de haren. Maar ondanks de enorme meningsverschillen, lijken ze het over één punt eens te zijn. Ze bevelen allen één of andere vorm van meditatie aan.
Velen ervaren meditatie als een gezonde dagelijkse routine of hygiëne die even evident en onmisbaar wordt als tanden poetsen of een douche nemen. Volgens mij is geen enkele scholing of opleiding compleet zonder dat je iets over meditatie leert.
Ik kan het niet genoeg aanbevelen. Zeker nu, in deze gekke crisistijden. ‘Post-corona’ of ‘Het Nieuwe Normaal’ om het in orwelliaanse nieuwspraak te zeggen. Waarom is mediteren meer dan ooit nuttig? Het versterkt niet alleen je immuniteit, het verruimt ook je blik op jezelf en de wereld. En dat hebben we hard nodig, want ons venster naar de wereld is nog nooit zo klein en benauwd geweest.
“Kom uit uw kot!”
Elke crisis is een grote opportuniteit. Hoe erg ook, er is altijd iets goeds aan. De corona crisis nodigt je uit om extra weerbaar en met een open geest uit uw kot te komen. Mediteren is uit uw kot komen. Figuurlijk dan. De ergste lockdown is niet uiterlijk maar innerlijk. Het gebeurt tussen onze twee oren. De lockdown is mentaal. Emotioneel ook. Jezelf niet laten opsluiten in jouw kop door angstzaaiers is een eerste goede stap.
Meditatie gaat een stapje verder: “Zoek de fout nooit bij een ander.” Kijk altijd eerst naar jezelf. De wereld is een spiegel. Jij bent degene die zichzelf laat opsluiten, vaak door je eigen (al dan niet bewuste) ideeën. Uit uw ‘kot’ komen betekent dus ook uit uw ‘kop’ komen. We zitten te vaak in ons hoofd, maar dat wist je al.
Laat je inspireren door vrije zielen of door de natuur en verruim je horizonten. Open niet alleen de deur naar buiten, maar ook die naar binnen. Beeld je even in dat je die astronaut bent, zwevend door de ruimte en genietend van een majestueus zicht op de aarde en het heelal. Hoe betekenisvol lijken onze kleinmenselijke problemen nu nog? Voel je hier geen verwondering en ontzag voor het leven?
Begrijp het beeld van de astronaut niet verkeerd. Ik suggereer niet dat je ‘high’ moet worden en gaat ‘zweven’. Integendeel. Meditatie begint met een stevige gronding. Maar dat betekent niet dat je aan de aarde gekluisterd blijft. Met je voeten op de grond reikt jouw blik ook naar de hemel. Jezelf verbinden met hemel en aarde verruimt je geest. Vanuit een hoger, dieper en breder perspectief kijk je anders naar de wereld. Je ontwikkelt een flexibele metavisie (het voorvoegsel meta- betekent ‘achter, na, veranderd, hoger’). Flexibel betekent dat je naar believen in- en uit kan zoomen. Je zit niet vastgeroest in één bepaald perspectief. Na zijn excursie in de ruimte keert de astronaut terug naar de aarde.
Zo’n metavisie is een perfect anti-gif tegen stress en bewustzijnsvernauwing. Extra handig in dit corona tijdperk waarin onze aandacht 24/7 op een microscopisch virus wordt gefocust. Inzoomen op één klein detail dat je extreem gaat uitvergroten, waardoor 99% van wat er in de wereld omgaat uit je blikveld verdwijnt, schept angst en doet je elke realiteitszin verliezen.
“Als mensen bang zijn, kunnen ze niet meer denken.
Als mensen niet meer kunnen denken, geloven ze alles.
Als mensen alles geloven, doen ze domme dingen.”
Meditatie helpt om je hoofd koel te houden, om je buikgevoel aan te scherpen en om jezelf niet in de voet te schieten.
Mediteren is zo veel meer dan ontspannen. Ambitie in dezer mag best wel. Mik hoog genoeg. Stel grote vragen. Grote kunstenaars doen dat impliciet. Voor liefhebbers van film en poëzie voeg ik in bijlage twee pareltjes die een diepe reflectie stimuleren: een science-fiction cult klassieker (2) en een gedateerd maar actueel Frans gedicht (3).
Ik hoop dat mediteren integraal deel zal uitmaken van jouw leven. Het wordt jouw veilige plek en het beste vaccin. Dit advies komt uit mijn hart. En ook al ben je niet van plan om formeel te mediteren:
“Kom uit uw kop.”
Illustratie uit "The Secret of the Golden Flower", Taoïstische klassieker over alchemie and meditatie. Vertaald uit het chinees door Richard Wilhelm.
1. Psychonaut
Dit woord is gebaseerd op het Oudgriekse ψυχή (psyche, ziel, geest, mentale processen) en ναύτης (nautes, zeevaarder) en betekent “zeiler van de ziel”. Ik vind het een veel mooier woord dan ‘mediteerder”.
Het is ook een leuke variatie op ‘astronaut’. Het beeld van de ruimte-reizende astronaut doet zowel denken aan ‘high’ zijn als aan spirituele transcendentie.
Een psychonaut is dus iemand die op ontdekkingsreis gaat in het universum van de geest. In enge zin gebruikt men die term vaak voor iemand die geestverruimende middelen gebruikt. Ik gebruik het woord hier in de brede zin van iemand die zijn geest verkent door middel van meditatie. Zonder drugs.
Het gebruik van psychoactieve stoffen of entheogene middelen is typisch voor sjamanistische culturen. Heilige brouwsels zoals Ayahuasca zijn populair geworden, niet alleen bij toeristen maar ook in academische middens in de vorm van micro-dosing en ter behandeling van verslaving en dementie. Het is een boeiend onderwerp waar ik later een musing aan zal wijden.
2. 2001: A Space Odyssey (science-fiction film van 1968)
Film director Stanley Kubrick en auteur Arthur C. Clarke hebben deze film bewust open gelaten voor filosofische of allegorische interpretatie. In een interview aan Rolling Stone magazine zei Kubrick dat de film op het diepste psychologische niveau de zoektocht naar God voorstelt, en niets minder postuleert dan een wetenschappelijke definitie van God. In een ander interview voor Playboy magazine bevestigde Kubrick opnieuw dat het Godsconcept centraal is. De film is religieus getint maar poneert geen klassiek antropomorfisch godsbeeld, eerder een metafysisch concept. Bepaalde details uit de film, zoals de naam van de computer ‘HAL’ (een Koptisch woord voor ‘simulatie’), verraden enige kennis van gnostische geschriften. Toen men hem vroeg waarom de film zo’n lauwe kritiek kreeg, gaf Kubrick een schitterend antwoord:
Perhaps there is a certain element of the lumpen literati that is so dogmatically atheist and materialist and Earth-bound that it finds the grandeur of space and the myriad mysteries of cosmic intelligence anathema.
3. Nicolas Boileau, grote Franse letterkundige van de XVIIde eeuw (le Grand Siècle)
Boileau is de stylist van de Franse taal. Hij werd lid van de Académie Française met goedkeuring van de zonnekoning Louis XIV. Vriend van Molière, La Fontaine en Racine, hij wordt vaak in één adem genoemd met de grote Franse denkers René Descartes en Blaise Pascal. Als satiricus en polemist leidt hij de kritiek van de ‘Anciens’ tegen de ‘Modernes’ van zijn tijd.
Waarom acht ik Boileau het vermelden waard? Wat is de link met meditatie? Hij is relevant om twee redenen. Ten eerste, hij kende zijn klassiekers, hij had dichters als Horatius en Juvenalis bestudeerd. Ten tweede, hij kon kritisch en rationeel denken. Basiskennis van de klassieke werken en een kritische geest zijn twee uiterst belangrijke troeven voor wie leert mediteren. Als je die verwaarloost ben je een vogel voor de kat. Het belang van de rede verwoordde Boileau met deze beroemde uitspraak:
“Du choc des idées jaillit la lumière.”
Het volgend stukje is louter illustratief en voor liefhebbers van de (moeilijke) Franse taal. Het is een literair pareltje, zowel qua vorm als qua inhoud.
Art poétique, Chant I, v. 147-207
Il est certains esprits dont les sombres pensées
Sont d’un nuage épais toujours embarrassées ;
Le jour de la raison ne le saurait percer.
Avant donc que d’écrire apprenez à penser.
Selon que notre idée est plus ou moins obscure,
L’expression la suit, ou moins nette, ou plus pure.
Ce que l’on conçoit bien s’énonce clairement,
Et les mots pour le dire arrivent aisément.
Surtout, qu’en vos écrits la langue révérée
Dans vos plus grands excès vous soit toujours sacrée.
En vain vous me frappez d’un son mélodieux,
Si le terme est impropre, ou le tour vicieux ;
Mon esprit n’admet pour un pompeux barbarisme,
Ni d’un vers ampoulé l’orgueilleux solécisme.
Sans la langue, en un mot, l’auteur le plus divin
Est toujours, quoi qu’il fasse, un méchant écrivain.
Travaillez à loisir, quelque ordre qui vous presse,
Et ne vous piquez point d’une folle vitesse ;
Un style si rapide, et qui court en rimant,
Marque moins trop d’esprit, que peu de jugement.
J’aime mieux un ruisseau qui sur la molle arène
Dans un pré plein de fleurs lentement se promène,
Qu’un torrent débordé qui, d’un cours orageux,
Roule, plein de gravier, sur un terrain fangeux.
Hâtez-vous lentement ; et, sans perdre courage,
Vingt fois sur le métier remettez votre ouvrage :
Polissez-le sans cesse et le repolissez ;
Ajoutez quelquefois, et souvent effacez.
C’est peu qu’en un ouvrage où les fautes fourmillent,
Des traits d’esprit semés de temps en temps pétillent.
Il faut que chaque chose y soit mise en son lieu ;
Que le début, la fin répondent au milieu ;
Que d’un art délicat les pièces assorties
N’y forment qu’un seul tout de diverses parties ;
Que jamais du sujet le discours s’écartant
N’aille chercher trop loin quelque mot éclatant.
Craignez-vous pour vos vers la censure publique ?
Soyez-vous à vous-même un sévère critique.
L’ignorance toujours est prête à s’admirer.
Faites-vous des amis prompts à vous censurer ;
Qu’ils soient de vos écrits les confidents sincères,
Et de tous vos défauts les zélés adversaires.
Dépouillez devant eux l’arrogance d’auteur ;
Mais sachez de l’ami discerner le flatteur :
Tel vous semble applaudir, qui vous raille et vous joue.
Aimez qu’on vous conseille et non pas qu’on vous loue.
Un flatteur aussitôt cherche à se récrier :
Chaque vers qu’il entend le fait extasier.
Tout est charmant, divin : aucun mot ne le blesse ;
Il trépigne de joie, il pleure de tendresse ;
Il vous comble partout d’éloges fastueux :
La vérité n’a point cet air impétueux.
Un sage ami, toujours rigoureux, inflexible,
Sur vos fautes jamais ne vous laisse paisible :
Il ne pardonne point les endroits négligés,
Il renvoie en leur lieu les vers mal arrangés,
Il réprime des mots l’ambitieuse emphase ;
Ici le sens le choque, et plus loin c’est la phrase.
Votre construction semble un peu s’obscurcir ;
Ce terme est équivoque, il le faut éclaircir.
C’est ainsi que vous parle un ami véritable.
En savoir plus sur | La culture générale